KLOQNTIE’JK MATNMI’TIJ MESKI’K MQO’QT MEMKE’K (Larus argentatus)
Kloqntie’jk kelaptmi’titl wtisi-ual.
Kis-wasoqatestoq: Brad Toms
Kloqntiej wtisi pittekl wa’ql.
Kis-wasoqatestoq: Brad Toms
Ki’asi’s aqq wa’w.
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill
Ki’asi’s ala’sit Mqo’qt.
Kis-wasoqatestoq: June Farnsworth
Sikua’tumkek mqo’qt wjit ika’taqutimk pilua’toqip etlqatmumkewey. Niwetek mqo’qt elta’pnik pilue’k jipji’jk, kutey kloqntiejk. Ke’sk mna’q etenukek sikua’tekekl psike’kn, wenik wikultijik tepow mna’q nemia’tikisnik etli-etnesultijik kloqntiejk mqo’qtuk. Nike’, piamiw pituimtlnaqnn te’sitjik etli-etnesutijik te’s Siwkw ika’q.
Kloqntie’jk na kelite’taqney wjit Wapna’kik Kanata aqq ikalut tplutaqn-iktuk. Katu wmijannuew waju’aq phosphorus (P) and nitrogen (N) melkiknaq epkenaqn ta’n o’pla’toq tele’k mqo’qt. Wettnu’kwatasikip se’k la’luksinew kloqntiejk tli-etnesultinew katu mu wela’sinuk. Telta’simkip aji-temik sam’qwan ika’tumk kloqntiejk l’ta’taq ta’n niwe’k. Katu mna’q elukwenuk. 2021ek, ke’sk mnaq etnesultimk, piamiw 2000 pitta’ql ellutaqnatkl kaqmo’tumkipn kulaman ma’ kisi-nisayjita’qik, kisi-etnesulti’k, kisna kisi-wunaqayjita’qik. Katu kloqntiejk teli-ntawayja’sultijik, me’ ki’kajiw eymu’tijik.
Kis-wasoqatestoq: June Farnsworth
Kloqntiejk etl-mawqatmu’tijik Meski’k Mqo’qt Memke’k.
Kis-wasoqatestoq: Brad Toms
Ankite’te’n 2,500 etli-etnesultijik kaqi-kisikutijik kloqntiejk!
Kis-wasoqatestoq: June Farnsworth.
AVENS (Geum peckii) – KLOQOEJ NE’A’SIT!
Natamiaw newtiskekl pituimtlnaqnipunqekl meski’kl mkumi’l nujkima’qipn. Apu’a’q wksitqamu mimajua’sikip. Tlia’j na metue’k sapawsimk piluasik wksitqamuey Avens etlikwekip Brier Island. Ula wataptek wasuekji’j tleyawik jikjawikneje’l wasuekl jiptuk ma’ keknuite’tasinuk. Katu mita awije’jk aqq pemi-ktmaqsenek wksitqamu’k ula sqaliaqn na kisa’toq aknutasiktn Brier Island tel-lukuti’tij pipanuijka’tite’wk.
Na’sik ula aknutasik, ksika’sitew mu wisqi-maliaptasinuk. Msit pipanuijkaqnn ekinua’tekekl kulaman ma’ ksika’sinuk Avens amujpa weli-anko’tasik aqq ila’tumk MESKI’K MQO’QT MEMKE’K.
Ke’sk pemi-wsku’tasik ta’n tli-maliaptiten Mqo’qt, ketlewe’k Avens ekinua’tekek: mese’k Mqoqt aqq koqoey etlikwek na’te’l pemi-ktmaqsenek. Mqo’qtl aqq saqpaqamitkl ejikla’tu’titl winamkwa’tekeklstaq qasawo’ql aqq ila’toq sam’qwan. Mawte’mi’tij sam’qwan, enqa’tu’tij ewunpa’qtn, aqq keknue’kl wjit tel-matnmumk pemsa’se’wa’sik telikiskik wksitqamu’k msit tami. Pikwelk weji-kina’masulti’k Avens. Newte’jk weji-kina’masulti’k na kisi-maliaptitesnu pemsa’se’wa’sikl telikiskikl wksitqamu’k wli-anko’tmu’k saqpaqamitkl.
Kinikwejit alkusuet Avens.
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill
Tapusijik awo’kejit ke’kupitjik Avens.
Mimikej (Speyeria atlantis).
Kis-wasoqatestoq: June Farnsworth
Musqunamu’k Mankwon (Iris versicolor).
Kis-wasoqatestoq: June Farnsworth
Avense’k nipi’jk weskijikwejik pisaqnatkwl.
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill.
Watapji’jit (Spinus tristis).
Kis-wasoqatestoq: Roger Outhouse.
Wjipenukewey Stoqnamuksit mte’skm (Opheodrys vernalis).
Kis-wasoqatestoq: Roger Outhouse
NUJI-IKALUEK MESKI’K MQO’QT MEMKE’K KOQQWA’TOQ PUKSAQTE’KNEY
Wejkwa’taqnik Mqo’qtl teli-ankaptasikl awsam-saqpijan wjit ika’taqumk kisna esnoqnemk aqq mu tepianuk sam’qwan wjit ekwitamemk. Katu nike teli-ankaptasikl ikatmn pemsa’se’wa’sik telikiskikl wksitqamu’k. Ta’n telki’k wksitqamu pilsaqamitkl wessua’tu’tij 3% maqamikew wksitqamu’k. Katu, kelo’tmi’tij 30% maqamikew-iktuk etek puksaqte’kney etl-tepkisi-anko’tasik. Keknue’k tel-tepkisi-anko’tasik kulaman ma’ te’siktnuk tewipkuta’q carbon dioxide (CO2) aqq pilue’l elipkuta’ql musikisk.
1950’sek mulqemkewey ewe’wasikip sikua’tumk Mqo’qt.
Kis-wasoqatestoq: Bernice Powell
Psike’kn kis-mulqatasik tel-pittaq ta’n telki’k Mqo’qt.
Kis-wasoqatestoq: Bernice Powell
Ke’sk mna’q poqji-ila’tasinukek mqo’qt Minikuk, panuijkaqatijik menaqaj iloqaptmi’tip. Tujiw enkatmi’tip te’sik wejipkuta’q Meski’k Mqo’qt Memke’k aqq ta’n te’sik wejipkuta’q piluey tajike’k mqo’qt Minikuk, teluisik Wetnapukwasik Mqo’qt. Wetnapukwasik Mqo’qt attekle’jk wejipkuta’q. Meski’k Mqo’qt Memke’k kispatek aqq pem-kaqiaq pilsaqmik ajelk wejipkuta’q. Kinua’taqney teluek wetqapatumk aqq ila’tumk mqo’qt ajitekle’jk carbon dioxide (CO2), methane (CH4), and nitrous oxide (NO) wjipkuta’tew.
Tekle’jijik wenik kejitu’tip ula pisaqamitk, aqq ktikl kutey ula ta’n etekl msit tami wksitqamu’k, tetuji keknue’kl. Mqo’qtl na nuji-ikatmi’tij wksitqamu tel-matnmumk pemsa’se’wa’sik telikiskikl wksitqamu’k.
Mna’q sama’tasinuk Wetnapukwasik Mqo’qt;
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill
Wetnapukwasik Mqo’qt ekinua’tuksi’k ta’n Meski’k Mqo’qt Memke’k kis-tl-lukwektis.
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill
Welikwek mqo’qewi’k (Sarraceenia purpurea).
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill
Poqtiska’sik ewe’wasik panuijkatmumk elipkuta’q musikiskituk.
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill
MESKI’K MQO’QT MEMKE’K ILA’TUMK
1950’sek, 3.7km tel-pittaql psike’knn kisi-mulqatasikl mqo’qtuk l’tasiktn ika’taqnn katu mu wela’sinukek. Na 60 te’sipunqekl pemiaql, etlqatmumkl mqo’qtuk pilua’sikl mita pem-niwetesk aqq piluamu’kl sqaliaqnn etlikutikl.
Pikwelipunqekl pemiaql panuijkemk, na t’an nuji-kweso’tmi’tij wksitqamuey kisa’matultijik ta’n nuta’q tla’taqatinew ila’tumk mqo’qt.
East Coast Aquatics kisite’tmi’tip aqq elukwatmi’tip teli-ila’tumk Mqo’qt ewe’wmi’titl psike’kn naqa’tunew ejiklijuik sam’qwan. 2015ek mi’soqo 2017ek sa’qewe’l pisaqnatkwl etekl lamqamu’k mqo’qt panqamika’tasikl aqq malqujo’tasikl eltasikl 150 psike’kne’l temapska’taqnn. Temapska’taqnn etlitasikipn psike’kniktuk kulaman aji-temiktitew sam’qwan aqq apajijuitew ta’n i’pmitkip. Te’s temapska’taqn ke’ko’tasikipn sqaliaqnn kulaman pile’l nikwetal aqq apaji-kwetal pisaqnatkwl. Piluey lukwaqn kutey musikto’jik meskilultijik kmu’jk aqq nipisoqnaqsi’k elukwasikip weji-apaji-ila’tumk mqo’qt aqq sqaliaqnn etlikwekipn mqo’qtuk.
Nike’ nemitumk aji-temik sam’qwan aqq aji-wlikwekl pisaqnatkel Mqo’qt. Sikua’tasikipn quta’skwlta’n etlikwekl pako’si’l elt apaji’sikl.
Maqamikew wejiaq mulqemk mqo’qt ekinua’tekek aknutmaqn piamiw 2500 te’sipunqekl apaja’timk.
Kis-wasoqatestoq: Nick Hill
Mikawe’k elapaqtek sikua’tekek psike’kn nemitumkl kisi-iko’tasikl temapska’taqnn kulaman apaji sam’qwana’sitew maqamikew. Kis-wasoqatestoq: Mike Dembeck
Apje’jit mulqemkewey panqamika’toq lamqamu’k etek pilsaqamik l’tasiktn psike’kne’l temapska’taqnn pemi-lukutimkek ila’tunew mqo’qt 2017ek.
Kis-wasoqatestoq: Mike Parker.
Kisi-musikta’sik psike’kn pemapaqtek (patatujk); kejikaw kisi-iko’tasikl psike’kne’l temapska’taqnn (mikawe’k); aqq teli-apajikwek koqoey kis-pmiaq ne’sijik tepknusetk newte’jk pkesikn Mqo’qt.
Kis-wasoqatestoq: Mike Parker